Kuliah 1

FONOLOGI: HMT 212

 

Perbezaan Fonetik dan Fonologi

* Kajian bahasa melibatkan dua disiplin:

a.       Fonetik

b.      Fonologi

* Dua disiplin ini dari per.kataan Greek bermaksud bunyi.

-          bertindih (overlap) antara satu sama lain

-          sukar dilakarkan sempadan

-          saling bergantung di antara satu sama lain

* Fonetik: kajian bersifat fizik (i.e. kajian terhadap aspek aukustik, fisiologi dan frekuensi bunyi).

* Fonologi: kajian bentuk bunyi bahasa yang bersifat abstrak (i.e. bidang berkaitan dengan fisikologi, mental – representasi underlying).

-          bukan secara spesifik berhubung dengan aspek-aspek penghasilan bunyi hasil daripada perkara-perkara fizik sesuatu sistem tersebut. Cth. Bunyi fonem ‘k’ dalam perkataan car dan key.

-          [k] dalam /kej/ - lidah dibawa kedepan sedikit berbanding dengan bunyi [k] dalam /kar/.

-          [k] dalam /kej/ ialah [k] dipalatalkan (palatalised ‘k’).

-          Bunyi [k] ialah variasi /k/ (kelainan /k/).

Fonem

Fonem - Unit terkecil abstrak yang membezakan makna, jika berdasarkan fungsi. Contohnya, palang /palaN/ [palaN], galang /galaN/ [galaN]. /p/ dan /g/ dianggap dua fonem yang berbeza.

Fonem majmuk (compound phoneme) – Gabungan fonem vokal dalam satu suku kata. Contohnya, diftong /aj/, /aw/ dan /oj/ sebagai satu unit fonologi.

Fonem penggalan (segmental phoneme) – Fonem yang terhasil daripada analisis pertuturan kontinum kepada penggalan yang bererti. Contohnya, /p/ /a/ /l/ /a/ /N/ palang.

Alofon – Berasal dari gabungan kata alo dan fon.

Alo bermaksud kelainan yang tidak menjejaskan identiti fungsian unit linguistik dan juga tidak distingtif (tidak merubah makna).

Fon bermaksud bunyi.

Alofon (allophone) atau kelainan bebas (free variation) ialah kelainan bunyi yang merupakan anggota daripada satu fonem yang saling melengkapi antara satu sama lain dalam lingkungan yang sama, tanpa membezakan makna.. Contohnya, bunyi [k] dan [/] adalah dua fonem yang saling melengkapi dalam kata /kakak/ [kaka/]. Underlying /k/ pada posisi koda direalisasikan sebagai [/]. Oleh itu kedua-dua fonem ini adalah saling melengkapi di antara satu sama lain. Manakala bunyi [a] dan [«] pada posisi akhir suku kata terbuka dalam bahasa Melayu standard adalah dalam kelainan bebas. Contoh, perkataan saya /saja/ direalisasikan sebagai [saja] dan [saj«]. Kedua-dua out put ini tidak membezakan/mengubah makna.

Pasangan Minimal (Minimal pair) ialah dua atau lebih perkataan yang berbeza makna disebabkan oleh perbezaan segmen (fonem) pada lingkungan yang sama tetapi mempunyai persamaan segmen dalam lingkungan yang lain. Contoh dalam BM ‘semak’ [s«ma/] dan ‘semak’ [sema/], ‘kepak’ [k«pa/] dan ‘kepak’ [kepa/] dan BI ‘fat’ [fQt] dan ‘vat’ [vQt], ‘leaf’ [li:f] dan ‘leave’ [li:v].

SISTEM VOKAL DAN KONSONAN BMS

Sistem Vokal BMS

                 DEPAN  TENGAH  BELAKANG

                          i                                                u      

                          e                      «                       o      

                       

                                                  a

 

Konsonan Bahasa Melayu Standard (BMS)

                              LABIAL     KORONAL        DORSAL     GLOTIS

                                                    (dental & alveolar)    (velar)

Hentian                       p  b                    t    d                 k  g                 

Afrikat                                             tS  dZ

Frikatif                                                  s                                                                      h        

Nasal                   m                 n ø                   N        

Likuida                                                       l r

Geluncuran          w                                               j/y

 

 

Konsonan BMS dan Konsonan Pinjaman

                           LABIAL       KORONAL          DORSAL     GLOTIS

                                                   (dental & alveolar)    (velar)

Hentian                p   b                        t     d             k  g                     

Afrikat                                            tS    dZ

Frikatif                 f    v                T D s   z                 x  Ä                     h                             

Nasal                  m                               n ø                   N       

Likuida                                                             l r

Geluncuran         w                                                 j/y

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

FITUR DISTINGTIF BMS

Fitur Vokal BMS

 

                                                i           e          «          a          o          u

            belakang          -           -           -           -           +          +

            depan              +          +          -           -           -           -

            tinggi               +          -           -           -           -           +

            rendah             -           -           -           +          -           -

            bundar             -           -           -           -           +          +

 

 

 

Fitur Distingtif BMS

                 b   d    g   p   t    k  dZ tS   s   l    r   m   n  ø   N   w   j   h   /   i   e   u   o   a   «

syll.           -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -  -   +  +   +   +  +   +

kons.        +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   +   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

son.          -   -   -   -   -   -   -   -   -   +   +   +   +   +   +   +   +   -  -   +  +   +   +  +   +

nas.          -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   +   +   +   +   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

bel            -   -   +   -   -   +   -   -   -   -   +   -   -   -   +   -   -   -  -   -  -   +   +   -  -

depan       +   +   -   +   +   -   -   -   -   -   -   +   +   -   -   -   -   -  -   -  -   +   +   -  -

tinggi        -   -   +   -   -   +   +   +   -   -   -   -   -   +   +   +   +   -  -   +  -   +   -   -  -

bundar    -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -   +   -   -  -   -  -   +   +   -  -

kont.        -   -   -   -   -   -   -   -   +   +   +   -   -   -   -   +   +   +  +   +  +   +   +   +  +

ant.           +   +   -   +   +   -   -   -   +   +   -   +   +   -   -   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

kor.          -   +   -   -   +   -   +   +   +   +   -   +   +   -   -   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

strid.        -   -   -   -   -   -   +   +   +   -   -   -   -   -   -   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

bersuara  +   +   +   -   -   -   +   -   -   +   +   +   +   +   +   +   +   +  -   +  +   +   +   +  +

l. lewat     -   -   -   -   -   -   +   +   -   -   -   -   -   -   -   -   -   -  -   -  -   -   -   -  -

Fitur Sebagai Blok Binaan Ujaran:

-          sesuatu ujaran itu mengandungi satu urutan penggalan yang terpisah (unit terkecil fonologi).

-          penggalan itu terbentuk daripada beberapa set ciri/fitur. Cth.:

p                                  b                                  d                                  n

 

labial                labial                dental              dental

hentian                        hentian                        hentian                        nasal

tak bersuara     bersuara                       bersuara                       bersuara

-          perbezaan:

* p dan b kedua-duanya ialah bunyi hentian labial tetapi berbeza dari segi penyuaraan.

* b dan d kedua-duanya bunyi hentian bersuara tetapi berbeza dari segi titik  artikulasinya.

* d dan n kedua-duanya bunyi dental bersuara tetapi berbeza dari segi cara artikulasinya.

* p dan n tidak mempunyai apa-apa persamaan.

-          Fitur yang ideal harus mempunyai tiga fungsi:

a.       Ia mampu menghuraikan fonetik sistematik (fungsi fonetik)

b.      Boleh membezakan butir leksikal (fungsi fonemik)

c.       Ia mendefinisikan kelas secara semula jadi (kumpulan dan penggalan)

-          Fitur hadir secara berpasangan dikenali sebagai fitur dedua:

a.       fitur yang mewakili kehadiran dan ketidakhadiran sesuatu ciri spt. - nasal/oral, bersuara/ tak bersuara, tegang/kendur, aspirasi/tak aspirasi,bundar/hampar, belakang/depan, dan sonoran/obstruen.

b.      Fitur mewakili nilai sesuatu skala spt. – tinggi, tengah dan rendah (vokal).

c.       Fitur titik artikulasi spt. – labial, dental, palato-alveolar, velar, dan glotis.

Fitur Binari (Dendua):

-          untuk menunjukkan sama ada cirri suatu segment itu ada atau tidak sistem (campur dan tolak) digunakan. Cth. fitur [bersuara] – dispesifikasikan sebagai [+bersuara] atau [-bersuara].

Fitur Kelas Utama (Major class features):

SILABIK, SONORAN, KONSONANTAL

-          Umumnya vokal adalah [silabik], sementara konsonan adalah [-silabik].

-          Fitur [sonoran] merujuk kualiti nyaringnya sesuatu bunyi.

-          Vokal selalunya [+sonoran], dan begitu juga bunyi sengau [m, n, N, ø], likuida [l dan r] dan separuh vokal [w dan j].

-          Bunyi obstruen – hentian[p, b, t, d, k, g], frikatif [f, v, T, D, s, z, x, Ä, h], afrikat [tS dan dZ] dan glotal [/] dispesifikasikan sebagai [-sonoran].

-          Fitur [konsonantal] merujuk kepada halangan yg sempit dalam rongga mulut (konsonan).

-          Hentian [p, b, t, d, k, g], frikatif [f, v, T, D, s, z, x, Ä, h] afrikat [tS dan dZ], nasal [m, n, ø,  N] dan likuida [l dan r] adalah [+kons], manakala vokal, separuh vokal [w dan j]dan glotal [h dan ] adalah [-kons].

Fitur Cara (Manner Features):

BUNYI MALAR, LEPAS LEWAT, STRIDEN, NASAL, SISIAN

-          Fitur [sonoran] dan [kons] akan membezakan obstruen daripada sonoran, dan geluncuran daripada konsonan-konsonan yang lain.

-          Bunyi obstruen membezakan bunyi hentian, frikatif dan afrikat.

-          Fitur [kons], [b.malar], [l.lewat] dan [striden], dapat memperincikan jenis obstruen yg berbeza.

t           t^P          t^s          P          s           /          h

 

sonoran                        -           -           -           -           -           -           -

kons                 +          +          +          +          +          -           -

b.malar                        -           -           -           +          +          -           +

l.lewat             -           +          +

striden                         -           +          -           +

-          Bunyi konsonan sonoran bukan separuh vokal membezakan bunyi nasal daripada likuida dan sisian daripada bukan sisian.

j           n          l           r

 

sonoran                        +          +          +          +

kons                 -           +          +          +

nasal                            +          -           -

sisian                                       +          -

 

 

Perbezaan Fonetik dan Fonologi

Kajian bunyi bahasa (speech sound) melibatkan dua disiplin yang berkait rapat iaitu fonetik dan fonologi. Kedua-dua istilah ini datang dari perkataan Greek yang bermaksud ‘bunyi’, dan saling bertindih antara satu sama lain (overlap). Sempadan antara kedua-duanya adalah sukar untuk dilakarkan (tentukan) dan merupakan perbincangan yang menarik di antara ahli-ahli bahasa. Disebalik perbezaan, kedua-dua disiplin jelas bergantung di antara satu sama lain.

1. Fonetik merupakan bidang yang mengkaji aspek-aspek fizikal pertuturan. Bermakna:

-          akustik berdasarkan pertuturan (berhubung rapat dengan persepsi/tanggapan pertuturan)

-          fisiologis berdasarkan pertuturan (berhubung rapat dengan penghasilan pertuturan).

Selain daripada itu kajian fonetik juga tertumpu kepada frikuensi bunyi sesuatu penghasilan bunyi vokal, atau  ianya juga mungkin mengkaji ketepatan pergerakan (precise movement) lidah  dalam penghasilan bunyi ‘s’.

2. Fonologi pula kajian mengenai corak/bentuk bunyi bahasa bagi sesuatu bahasa manusia. Ini bermakna fonologis akan tertarik kepada aspek-aspek penghasilan bunyi persepsi bunyi yang akan dikawal (secara tidak disedari) oleh kematangan penutur asli dengan tujuan untuk mencapai impresi (effect) linguistik tertentu. Ini juga bermakna fonologis memberi perhatian kepada perkara-perkara abstrak dalam sistem bunyi bagi sesuatu bahasa yang dipelajari/diperolehi oleh seseorang (kanak-kanak/dewasa). Oleh itu, fonologi adalah bidang yang berkaitan dengan fisikologi (psychological), mental, atau dalam pengertian/istilah semasa, kognitif.

Fonologi bukanlah secara spesifik berhubung dengan aspek-aspek penghasilan pertuturan atau persepsi pertuturan hasil daripada perkara-perkara fizikal sesuatu sistem tersebut. Sebagai contoh, dalam bahasa Inggeris, artikulasi bagi bunyi ‘k’ dalam perkataan car dan key adalah sedikit berbeza antara satu sama lain. Penyebutan ‘k’ dalam perkataan key, lidah dibawa sedikit kehadapan berbanding dengan ‘k’ dalam penyebutan perkataan car. Oleh itu ‘k’ dalam key dikenali sebagai bunyi palatal (palatalized ‘k’). Ini berlaku kerana vokal ‘ey’ mengheret lidah sedikit kehadapan berbanding dengan bunyi vokal ‘a’ dalam car. Dalam kata lain, ianya memperlihatkan bahawa sesetengah kadar pendepanan dalam kes ini secara fisiologi (physiologically) tidak dapat dielakkan. Bila membincangkan kes-kes sebegini yang mana artikulasi bagi satu bunyi itu tidak dapat mengawal kesan alat artikulasi pada bunyi bersebelahan/jiran, maka kita merujuk sebagai koartikulasi (coarticulation).

Setakat ini, kita boleh mengatakan bahawa perbezaan ini adalah faktor fonetik semata-mata dan tiada kesan kepentingan fonologi, dalam erti kata teori fonologi tidak memerlukan huraian yg lebih mendalam mengenainya. Perkara yg bersangkutan dengan sistem fonologi dua variasi ‘k’ ini sebenarnya merupakan kelainan kecil bagi sesuatu bunyi.

Pertuturan dan segmen

Kemungkinan idea segmen tidak wujud secara lahiriah dalam pertuturan bahasa, sebaliknya segmen itu lebih merupakan bentuk yang diulang-ulang dalam sistem penulisan abjad. Jika manusia melihat perkataan dari aspek penyusunan segmen semata-mata, bagaimana pula dengan masyarakat China yang menutur bahasa China dan masyarakat India Amerika yang menutur bahasa Cherokee. Mereka ini tidak mempunyai sistem penulisan abjad seperti bahasa Inggeris dan bahasa Melayu.

Dalam bahasa China setiap karekter mewakili makna dan konsep. Begitu juga dengan bahasa Cherokee, setiap simbol penulisan mewakil seluruh silibel/suku kata. Contoh, f dan A mewakili silibel ga dan go.

Oleh itu bentuk penulisan abjad bukanlah simbol yang signifikan dalam merealisasikan suatu segmen bunyi.