PENGHASILAN BUNYI VOKAL DAN DIFTONG

1.0            Pengenalan

Fonologi ialah cabang ilmu yang mengkaji bunyi- bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa. Bunyi yang berfungsi ini bermaksud bunyi yang digunakan dalam pertuturan bahasa tersebut dan bunyi ini dikenal sebagai bunyi bahasa. Bunyi bahasa ini disusun mengikut sistem kajian fonologi bertujuan untuk menganalisi sistem tersebut. Kajian tentang fonologi dapat dibahagikan kepada dua cabang iaitu fonetik dan fonemik. Fonetik ialah bidang yang mengkaji segala bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat- alat pertuturan manusia dan memberikan lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. Harimurti Kridalaksana (1984), dalam kamus Linguistiknya memberikan definisi fonetik sebagai “ilmu yang menyelidiki penghasilan, penyampaian dan penerimaan bunyi bahasa. Selain itu, Marsono dalam bukunya, fonetik (1986), mendefinisikan fonetik sebagai “ilmu yang menyelidiki bunyi-bunyi bahasa tanpa melihat fungsi bunyi itu sebagai pembeza makna dalam sesuatu bahasa”.

Terdapat tiga pendekatan yang digunakan oleh ahli bahasa dalam pengkajian fonetik, iaitu penyebutan, pendengaran dan sifat-sifat bunyi. Dalam pendekatan penyebutan, pengkaji meneliti cara bunyi bahasa itu dihasilkan oleh alat-alat artikulasi. Sehubungan dengan itu, cabang fonetik ini disebut sebagai fonetik artikulasi. Pendekatan pendengaran pula melibatkan penggunaan alat- alat yang canggih untuk menkaji pendengaran dan tanggapan bunyi bahasa. Melalui pendekatan ini, bunyi- bunyi letupan, letusan, sengauan, geseran dan sebagainya dapat dikesan. Seterusnya deskripsi tentang bunyi- bunyi tersebut dapat dilakukan. Dalam pendekatan sifat bunyi,  alat-alat tertentu seperti palatogram, letromiografi dan laringgoskopi digunakan untuk mengkaji sifat-sifat fizikal bunyi yang diucapkan. Dengan berbuat demikina, bunyi-bunyi bahasa dapat digolongkan dalam kategori masing-masing. Cabang fonetik ini dikenal juga sebagai fonetik akustik. Fonemik pula ialah cabang fonologi yang menganalisis system sesuatu bahasa secara sinkronik, iaitu pada sesuatu masa tertentu. Tujuan kajian ini adalah untuk mengenal pasti fonem-fonem dalam sesuatu bahasa dan seterusnya menghasilkan sistem tulisan atau ejaan bagi bahasa tersebut.

Menurut D.Jones (1958), mengatakan secara umunnya, bunyi bahasa dibahagikan kepada tiga golongan iaitu vokal, konsonan dan semi-konsonan. Perbezaan ini didasarkan pada ada tidaknya halangan atau gangguan proses artikulasi pada alat artikulasi. Kami telah memilih soalan (a)  dan (e)

2.0 Definisi Vokal

      Vokal ialah bunyi yang dihasilkan secara lantang (Radiah Y, Noriah M, Nor’ Aini I, 2010), bunyi disebut vokal apabila tiada halangan pada alat artikulasi. Arus udara keluar terus-menerus tanpa sekatan. Halangan untuk bunyi vokal hanya pada pita suara sahaja. Halangan hanya terjadi pada pita suara tidak lazim disebut artikulasi (J.W.M. Verhaar, 1977) kerana vokal dihasilkan dengan halangan pita suara maka pita suara bergetar. Glotis  dalam keadaan tertutup tetapi tidak rapat sekali. Dengan demikian, semua vokal adalah bunyi  bersuara. Dalam dasar  sebutan baku bahasa Malaysia, ada dinyatakan bahawa bunyi perlu disebut fonemik. Maka semua huruf vokal ‘a, e, I, o, u’ perlulah disebut sebagai [a], [e], [i], [o], [u] tetapi ‘e’ mungkin disebut sebagai [e] seperti dalam elak, ekar, edah ataupun sebagai [ə] seperti dalam embun, entah, enggan. Maka huruf ‘e’ boleh disebut sebagai [e] atau [ə]. Jadi dalam sebutan baku bahasa Malaysia, terdapat lima huruf vokal tetapi bunyi vokalnya ialah enam (Radiah Y, Nor’Anini I 2005). Bunyi-bunyi vokal terbahagi kepada tiga jenis iaitu vokal hadapan, vokal tengah dan vokal belakang. Kriteria yang menentukan jenis-jenis vokal ialah lidah. Terdapat tiga jenis bunyi vokal yang dihasilkan iaitu vokal depan, vokal tengah dan vokal belakang. Vokal dalam bahasa Inggeris terdiri daripada lapan jenis, iaitu [i], [e], [ɛ], [a], [u], [o],[ɔ], dan [ə] (A. Hamid, Nurfarah L.A 2007) .  Vokal dibezakan menjadi vokal nasal dan vokal oral. Vokal nasal banyak terdapat dalam dialek Kelantan, bahasa Acheh dan Perancis. Vokal nasal dalam dialek Kelantan dan Acheh misalnya: [ã, ẽ, ĩ, ũ]. Vokal nasal dalam bahasa Perancis misalnya : on [õ], en [ə] dan [ɛ] dalam matin ‘pagi’ [matɛ]. Vokal dapat dibahagikan kepada vokal panjang dan pendek. Tanda panjang biasanya dengan tanda garis pendek di atas atau dengan titik dua di atas sebelah kanan bunyi panjang itu. Misalnya [a] panjang ditulis [a:] atau [ā], [u] panjang ditulis [u:] atau [ū] dan sebagainya. (A. Hamid, Nurfarah L.A 2007).

Rajah 1 : Keratan lidah sebagai carta vokal Bahasa Melayu

            Alat artikulasi lidah merupakan kriteria penting dalam penghasilan bunyi  jenis vokal. Bahagian hadapan lidah, misalnya berperanan menghasilkan bunyi vokal hadapan, iaitu vokal [i], [e] dan [a]. Bahagian tengah lidah berfungsi menghasilkan vokal tengah. Begitu juga dengan bahagian belakang lidah menghasilkan bunyi- bunyi vokal belakang iaitu [u], [o] dan [ɔ]. Perbezaan bunyi antara vokal- vokal tersebut yang dihasilkan adalah terletak pada tinggi rendahnya bahagian lidah itu diangkat atau diturunkan. Bahagian lidah itu boleh diangkat setinggi mungkin untuk menghasilkan vokal tinggi [i], dan [u], kemudian jika diturunkan separuh tinggi terhasil pula bunyi vokal separuh tinggi, iaitu vokal [e] dan [o]. Begitu juga sekiranya bahagian lidah itu diturunkan separuh rendah akan menghasilkan vokal separuh

rendah [ɛ] dan [ɔ].

            Vokal tengah pula dihasilkan apabila bahagian tengah lidah berperanan menghasilkan bunyi dengan cara tengah lidah dinaikkan separuh tinggi. Untuk lebih jelas lagi,berikut diturunkan gambar rajah yang menunjukkan kedudukan tinggi rendah lidah semasa menghasilkan bunyi- bunyi vokal.

Rajah 2.0 : Kedudukan lidah semasa menghasilkan bunyi- bunyi vokal

      Rajah kedudukan bahasa Melayu diatas menunjukkan kedudukan lidah mengikut bahagian- bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri merupakan bahagian dihadapan lidah dan dibahagian kanan merupakan bahagian belakang lidah dan dibahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah. Garis-garis yang melintang itu pula ialah garis yang menunjukkan ketinggian lidah yang dinaikkan.  Bagi membunyikan vokal [i] dan vokal [u] misalnya, lidah perlu dinaikkan setinggi mungkin sementara bagi membunyikan vokal [a], kedudukan lidah letaknya rendah sekali.  Berdasarkan rajah kedudukan vokal Bahasa Melayu pada rajah 4.1, maka vokal bahasa Melayu dapat dirumuskan seperti yang berikut :-

2.1 Vokal asli bahasa melayu

Vokal Hadapan

a)      Vokal depan sempit (Tinggi) [i]

Rajah 3.0 : Penghasilan vokal [i] dan keadaan bibir semasa menghasilkan vokal [i]

Artikulasi Fonem vokal [i]

            Untuk membunyikan vokal[i] bibir dalam keadaan terhampar. Kemudian depan lidah dinaikkan setinggi mungkin ke arah gusi. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supayaudara tidak keluar melalui rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilakn ialah bunyi [i]. Berikut diberikan contoh kehadiran bunyi vokal [i] dalam perkataan.

Awal	tengah	Belakang
Ikan	Biru	Tali
Ikut	Bila	Beri
Ipar	Kita	Beli

           

b)     Vokal Depan Separuh Sempit [e]

Rajah 4.0 : Penghasilan vokal [e] dan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [e]

Artikulasi fonem vokal [e]

            Alat atrikulasi yang berperanan dalam penghasilan vokal tengah ialah bahagian tengah lidah. Keadaan bibir adalah bundar. Untuk menghasilkan bunyi vokal tengah ini, proses yang berikut turut berlaku. Pada permulaannya keadaan bibir bundar. Kemudian tengah lidah dinaikkan sedikit ke arah lelangit keras. Lelangit lembut dan anak tekan dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut menggetarkanpita suara. Bunyi yang dihasilkan ialah  bunyi [e]. Bunyi ini hadir dalam perkataan seperti contoh yang berikut.

Awal	tengah	Belakang
Ekor	Katel	Sate
Ela	Beraŋ
eloɁ	Heret

c)      Vokal depan luas(rendah) [a]

Rajah 5.0: Penghasilan vokal [a]dan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [a]

Atrikulasi fonem vokal [a]

            Vokal depan luas[a] boleh dihasilkan melalui proses seperti yang berikut.bibir dalam keadaan hampar. Depan lidah diturunkan serendah mungkin. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutupi rongga hindung supaya udaradari paru-paru tidak data keluar daripada rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal depan luas hampar seperti yang terdapat dalam perkataan yang berikut.

Awal	Tengah	Akhir
Araŋ	Dadu	Pita
Alah	Paku	Rasa
Amal	Bukan	tiba

Vokal Tengah    

d)     Vokal tengah pendek [ə]

Rajah 6.0 : Penghasilan vokal [ə]Keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [ǝ]

Artikulasi fonem vokal tengah [Ə]

           Alat atrikulasi yang berperanan dalam penghasilan vokal tengah ialah bahagian tengah lidah. Keadaan bibir adalah bundar. Untuk menghasilkan bunyi vokal tengah ini, proses yang berikut turut berlaku. Pada permulaannya Keadaan bibir hampar.Tengah lidah dinaikkan sedikit ke arah lelengit keras.Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut  menggetarkan pita suara. Bunyi yang dihasil ialah bunyi [Ə] (lihat rajah). Bunyi ini hadir dalam perkataan seperti dalam contoh yng berikut:

Awal	Tengah
[ƏmaɁ]	[pƏnat]
[Əmbun]	[bƏrat],
[Ənam]	[cƏrgas]

Vokal Belakang

     

e)      Vokal belakang sempit (tinggi) [u]

Rajah 7.0 : Penghasilan vokal [u] dan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [u]

Artikulasi fonem vokal [u]

            Untuk menghasilkan bunyi vokal belakang sempit, proses yang berikut harus dilakukan. Bibir dibundarkan. Belakang lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah lelengit lembut. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara       tidak dapat keluar melalui hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara yang keluar dari paru-paru menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal belakang bundar [U].

Awal	tengah	belakang
[ubi],	[buka	[baĵu],
[unta],	[bubur],	[labu]
[undur	[subur	Kelambu

f)       Vokal belakang separuh sempit [o]

Rajah 8.0 : Penghasilan vokal [o] Keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [o]

Artikulasi fonem vokal (o)

            Vokal ini dihasilkan melalui proses seprti berikut. Bibir dibundarkan. Belakang lidah dinaikkan separuh tinggi ke lelangit lembut. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutupi rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara dariparu-paru keluar ke rongga mulut menggetarkan pita suara. Bunyi yang dihasilkan ialah vokal belakang separuh sempit [o]. Kehadiran bunyi vokal ini adalah seperti dalam contoh yang berikut.

Awal	tengah	Akhir
Oleh	Boleh	Solo
otaɁ	sotoŋ	soto
[obor	koŋkoŋ	foto

2.2 Vokal pinjaman

             Terdapat dua lagi bunyi vokal, iaitu [ɛ] dan [ɔ]. Vokal ini merupakan pinjaman daripada bahasa inggeris. Vokal ini tidak digunakan dalam penulisan tetapi terdapat dalam dialek- dialek tempatan seperti dialek Kelantan, contohnya dalam perkataan [makɛ], [malɛ], [ɔrɛ], [kitɛ]. Dalam Bahasa Melayu, bunyi [ɛ] dan [e] dilambangkan dengan huruf  “e”, manakala bunyi [ɔ] dan [o] dilambangkan dengan huruf “o”

a)Vokal depan separuh luas (separuh luas)[ɛ]

Rajah 9.0 : Penghasilan vokal [ɛ]Keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [ɛ]

Artikulasi fonem vokal [ɛ]

      Untuk menghasilkan bunyi vokal separuh luas, proses yang berikut turut berlaku. Mula-mula bibir dihamparkan separuh luas.depan lidah dinaikkan separuh rendah kea rah gusi. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan rapat menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilkan ialah vokal [ɛ]. Berikut diberikan contoh perkataan yang dihadiri olehbunyi vokal ini dalam dialek Kelantan.

Awal	Tengah	Belakang
ɛsoɁ	ɛloɁ	ɛjɛɁ
bɛso	getɛɁ	pɛlɛɁ

b) Vokal Belakang Separuh Luas (Separuh Rendah) [Ͻ]

Rajah 10.0 :Penghasilan vokal [ɔ] Keadaan bibir semasa memhasilkan bunyi [ɔ]

Atrikulasi fonem vokal [ɔ]

      Artikulasi fonem vokal [ɔ].Untuk menghasilkan bunyi vokal belakang separuh luas, proses berikut berlaku. Bibir dibundarkan.Belakang lidah dinaikkan ke arah lelengit lembut.Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya

udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung. Pita suara dirapatkan supaya udara dari paru-paru keluar dengan .Menggetarkan pita suara ke rongga mulut.Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal [Ͻ] (lihat rajah). Bunyi ini terdapat . Dalam dialek Kelantan seperti yang berikut:

Awal	Tengah	Belakang
[Ͻbat],	[pϽkϽɁ]	[kitϽ]
[ϽtaɁ],	[bϽrϽh]	[bilϽ]
[Ͻpeh]	[pƏcϽh],	[bƏlakϽ]

Perbandingan Vokal Melayu dalam Dialek-Dialek Melayu

     Dialek ialah kelainan bahasa yang dituturksn oleh sekumpulan penutur yang menutur bahasa yang sama. Di Malaysia, terdapat perbezaan kosa kata dialek- dialek melayu mengikut negeri. Sistem vokal dalam bahasa standard dan sebahagian besar daripada dialek-dialek Melayu di peringkat bukan standard, terdiri daripada vokal kardinal primer (Danial Jones). Di bawah ini merupakan senarai perbendaharaan vokal dalam dialek yang dipertimbangkan. BS (Bahasa Standard), Jh (Johor), Pk (Perak), Ked (kedah), Pn (Pulai pinang), NS (Negeri Sembilan), Sr (Sarawak), Ph (Pahang), Mel (Melaka), Tr (Terengganu), Sel (Selangor) dan Kel (Kelantan).

1.         BS, Jh                                      : /i, e, Ə, a, u, o/

2.         Pk, Ked, Pn, NS, Sr    : /i, e, ε,Ə, a, u, o,Ͻ/

3.         Kel                                          : /i, ё, Ə, a, u, ö, ɔ

      Bahasa standard dan dialek johor mempunyai sistem enam-vokal manakala dialek Melayu yang lain mempunyai sistem lapan- vokal. Kumpulan kedua merupakan dialek daripada Perak, Kedah, Pulau Pinang, Negeri Sembilan dan Sarawak. Manakala kumpulan ketiga merupakan dialek Kelantan yang hanya wujud vokal depan dan belakang sahaja. Kumpulan pertama dan kedua merupakan vokal kardinal primer manakala kumpulan ketiga vokal kardinal sekunder. Antara perbezaannya adalah seperti berikut;

i)          Vokal depan dalam dialek Kelantan, /i, ё, ε/, tidaklah begitu dikedepankan                                     seperti /i,e/ dalam kumpulan Pk- Ked- Pn- NS- Sr.

ii)         Vokal- vokal belakang /u, ö, ɔ/ dalam dialek Kelantan tidaklah dibundarkan                                   sedangakan vokal-vokal belakang dalam kelompok Pk- Ked- Pn- NS- Sr                                                dibundarkan.

      Bentuk bahasa Melayu yang lebih tua merupakan sumber kepada kemunculan dialek- dialek ini dan titik permulaan dalam kemunculan dialek- dialek lain. Kewujudan fonetik bagi /ε/ dan /ɔ/ berhampiran dengan pewujudan fonetik bagi /e/ dan /o/ berbeza hanya dalam darjat perluasan manakala vokal /ε/ dan /ɔ/ merupakan vokal luas yang mempunyai darjat perluasan yang melebihi vokal separuh luas /e/ dan /o/. Oleh itu perbandingan antara kelompok Jh-BS dengan dialek-dialek lain telah melahirkan kesepadanan- kesepadanan seperti yang berikut;

1.         a)                     Jh-BS                       Kel           Pk-Ked-Pn-NS-Sr

i)         e                       -       /e, ε/              /e, / ε /

ii)         o                      -       /ö, ɔ/             /o, ɔ /

b)         i)                     /e- ε- ε/

/elƏ- ёlƆ- εla /

ii)                     /e- ё- e /

/sate- satё- satε- sate /

c)          i)                     /0- ö- o/

/botoɁ- botöɁ- batoɁ/

 ii)                    /o- ɔ/

/bonkoɁ- bɔkɔɁ- bonkoɁ/

     Vokal /o/ dalam Jh-BS sama dengan vokal /ɔ/ dalam dialek Kelantan dan vokal /ɔ/ dalam dialek- dialek Pk- Ked- Pn- NS- Sr tetapi hanya sama dalam kata- kata tertentu sahaja.

2.         BS       Jh         Ph        Mel Tr Sel       Pk        Ns        Kel

    Ə     Ə         Ə         Ə         Ə         Ə         Ə         ɔ         ɔ

    Kawasan dialek yang memiliki kelainan-a tidak ditunjukkan pada peringkat bukan standard seperti yang terdapat dalam kawasan pepet dalam konteks pewujudan fonetik dan fonemik bagi grafem “a” yang terdapat pada akhir kata.

3. Subdialek dalam Kelainan- Pepet

Jh- Ph- Mel- Tr- Sel- Pk                                  NS                  Kel

          /bajƏ/                                                    /bajɔ/                /bajɔ/

           /apƏ/                                                    /apɔ/                 /apɔ/

4. Semua sumdielek dalam kelainan-a

                 /baja/

                 /apa/

Perkara yang akan berlaku apabila penutur dari berbagai- bagai dialek bertemu

     Setiap orang dilahirkan dalam subkawasan dialek tertentu dan setiap orang mendapat pendidikan sekolah yang menggunakan dua bahasa iaitu bahasa standard dan dialek tempatan yang digunakan dalam seauatu kawasan. Perbezaan dialek tidak terbatas kepada perbezaan fonologi tetapi turut meliputi perbezaan morfologi, sintaksis dan leksis. Perbezaan ini ditemui dalam penggunaan morfem terikat contohnya dalam penggunaan akhiran -kan dalam kata kerja untuk menunjukkan makna kausatif yang didukung oleh kata kerja dalam dialek Johor. Per....- kan dalam bahasa standard dibandingkandengan per-... yang mempunyai makna yang sama dengan -kan atau per-...kan dalam dialek Kedah, Perlis dan Pulau Pinang.

      Dalam aspek sintaksis, darjah penyimpangan daripada dialek ke dialek agak rendah tetapi darjah penyimpangan dalam aspek leksis adalah lebih tinggi. Di samping itu, dialek- dialek Melayu mempunyai darjah penyimpangan yang lebih tinggi dalam aspek fonologis berbanding dengan aspek morfologi, sintaksis dan leksis.

       Di peringkat bukan standard, apabila penutur dari pelbagai subkawasan bertemu, hubungan bahasa antara mereka boleh dilihat dalam salah satu aspek gejala berikut:

I.          Gejala menenggelamkan ciri- ciri dialektal dan menggantikan dialek tempatan        dengan            salah satu kelainan standard.

Ii.         Gejala mempertahankan ciri- ciri dialektal oleh penutur masing- masing dan tiap-                tiap penutur mempunyai mekanisme memasang kesepadanan antara dialek yang                         mungkin timbul dalam aspek linguistik.

      Apabila dua orang penutur yang menggunakan dialek yang berbeza bertemu, kemungkinan salah satu pihak mengalami kesukaran untuk memahami perkataan- perkatan tertentu yang dituturkan oleh satu lagi penutur.

        Pada peringkat standard, apabila dua orang penutur berlainan dialek bertemu, maka akan lahirlah satu dari dua gejala berikut:

i.          Gejala mempertahankan kelainan standard masing- masing

ii.         Gejala meneggelamkan satu kelainan dan di tempatkan oleh kelainan yang lain

     Gejala kedua bergantung kepada latar geografi dalam hubungan bahasa. Peneggelaman kelainan pepet boleh berlaku jika latar geografi mempunyai hubungan bahasa dalam kawasan kelainan-a.

      Dalam kelompok penutur bahasa Melayu, setiap penutur tidak akan menutur bahasa berkenaan dengan cara yang sama. Kewujudan keadaan penggunaan bahasa yang sebegini memeperlihatkan bahawa penggunaan bahasa atau penggunaan sesuatu bahasa yang sama sekali pun dalam kalangan manusia tidak seragam. Di samping itu, bukan faktof geografi sahaja yang yang mempengaruhi sesuatu dialek malah faktor sosial seperti umur, jantina, status sosial, etnik dan sebagainya turut mempengaruhi dialek.

Kesimpulannya, jumlah kardinal ialah lapan jenis, iaitu vokal [i], [e], [ε], [a], [u], [o], [Ͻ] dan [Ə]. Vokal asli bahasa Melayu hanya enam jenis iaitu vokal [i], [e], [a], [u], [o] dan [Ə]. Bunyi vokal semuanya bersuara kecuali vokal [Ə] yang agak lemah bunyinya dan kurang lantang dan vokal-vokal lain adalah nyaring dan lantang.

3.0 Diftong

Definisi diftong

   Bunyi diftong berkait rapat dengan vokal kerana vokal merupakan asas untuk menyebut sesuatu bunyi diftong itu. Bunyi diftong melibatkan dua deretan vokal yang hadir secara serentak. Menurut Nor Hashimah Jalaluddin (1998), bunyi diftong terhasil apabila bunyi vokal yang hadir selepas bunyi vokal yang satu lagi menggeluncur ke arah vokal di mana pada mula-mulanya hadir tanpa menampakkan sebarang puncak kelantangan serta berlaku dalam satu hembusan nafas. Diftong mempunyai satu puncak kelantangan dan bertindak sebagai satu fonem dan semasa proses penghasilan bunyi diftong menjadikan bunyi tersebut sebagai satu suku kata sahaja semata-mata. Pada lahirnya, diftong terdiri daripada dua huruf vokal iaitu [ai], [au], dan [oi].  Namun demikian, dua huruf tersebut melahirkan satu bunyi sahaja. Hal ini demikian kerana bunyi diftong terhasil apabila satu vokal menggeluncur (glide) dengan cepatnya ke satu vokal lain. Diftong [ai] terhasil apabila vokal [a] menggeluncur dengan cepatnya ke vokal [i]. Diftong [au] terhasil apabila vokal [a] menggeluncur dengan cepatnya ke vokal [u]. Diftong [oi] terhasil appabila vokal [o] menggeluncur ke vokal [i]. Contohnya, untuk menyebut bunyi [ai ], ia bermula dengan cara menyebut [a] kemudian digeluncurkan udara ke arah tahap menyembunyikan [i] tetapi tidak sampai ke titik sebutan [i]. Maka apa yang berlaku sebenarya ialah penggeluncuran udara dari satu tahap vokal ke satu tahap vokal yang lain.

            Diftong boleh jadi menaik atau menurun, terpulang kepada arah penggeluncuran udara semasa menyebutnya. Berdasarkan kepada perbezaan kenyaringan, kepanjangan, dan tekanan yang dimiliki oleh salah satu vokal daripada diftong itu, maka diftong boleh dibahagikan kepada dua jenis iaitu :

i.                    Diftong naik – bunyi vokal keduanya disebut lebih nyaring, lebih       panjang, dan lebih tekanan daripada bunyi vokal pertama.

ii.                  Diftong turun – bunyi vokal pertama disebut lebih nyaring, lebih panjang, dan lebih tekanan daripada bunyi vokal keduanya.

Menurut Arbak Othman (1986) pula mendefinisikan diftong sebagai rentetan dua vokal yang mengandungi satu puncak kelantangan, yang tatkala mengahasilkannya tidak ada hentian sebentar atau hiatus yang memisahkan kedua-dua vokal binaannya itu. Diftong bersifat silabis iaitu mempunyai satu puncak kelantangan.

     Walaubagaimanapun, diftong hendaklah dibezakan dengan vokal rangkap, yakni yang merupakan urutan dua vokal penuh yang mempunyai dua puncak kelantangan dan mempunyai dua suku kata. Contoh vokal rangkap terdapat pada kata main. Vokal a dan i pada kata tersebut ialah merupakan dua vokal penuh dan kata tersebut terdiri daripada dua suku kata yakni ma dan in.

Carta Fonem Diftong Bahasa Melayu

CARA PENGHASILAN	DIFTONG
Vokal depan luas ke vokal depan sempit	ai
Vokal depan luas ke vokal belakang sempit	au
Vokal belakang separuh sempit ke vokal depan sempit	oi

Gambar rajah menunjukkan carta diftong dalam Bahasa Melayu.

Terdapat tiga diftong dalam bahasa Melayu iaitu ai, au, dan oi.

Antara ketiga-tiga diftong tersebut, diftong ai merupakan diftong yang paling banyak digunakan dalam pembentukan kata, manakala bunyi diftong oi amat kecil jumlahnya dalam kosa kata bahasa Melayu.  Selain itu, kecuali diftong oi, kedua-dua diftong ai dan au dapat hadir di bahagian hadapan, tengah dan belakang kata asli dan kata serapan bahasa Melayu.

a)DIFTONG [ AI ]

Untuk membunyikan diftong ai, lidah berada pada kedudukan membunyikan vokal hadapan luas [a], dan secara cepat geluncurkan lidah ke arah cara membunyikan vokal hadapan sempit [i]. Hujung lidah dinaikkan tetapi tidaklah setinggi membunyikan vokal [i]. Hujung lidah terkena pada gigi bawah. Lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding rongga tekak. Glotis dirapatkan dan pita suara bergetar. Buka antara rahang adalah antara luas dan sederhana dan bibir dihamparkan.

Artikulasi Fonem Diftong [ ai ]

Mula-mulanya, vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang terhampar.

[ ai ]	Awal	Tengah	Akhir
	Aidilfitri	Hairan	Aduhai
	Aidiladha	Kailan	Lerai
	Aising	Syaitan	Abai
	Aikido	Haiwan	Pantai

Gambar rajah  di atas menunjukkan  penghasilan fonem diftong  [ ai ]

Sebutan Diftong [Ai] Dalam Dialek Parit

Dialek Parit

‘pakai’                   [ pake ] ‘pandai’                 [ pande ]

b)DIFTONG [ OI ]

Bunyi diftong terhasil apabila bunyi satu vokal menggeluncur dengan cepatnya ke satu vokal yang lain.  Caranya ialah lidah, pada mulanya, diletakkan pada keadaan membunyikan satu vokal, kemudian digeluncurkan  ke arah membunyikan vokal yang lain lalu menjadi gabungan dua bunyi vokal. Untuk membunyikan diftong oi pula, lidah diletakkan sebagaimana menghasilkan bunyi vokal  belakang separuh sempit [o], dan dengan cepatnya digeluncurkan lidah ke arah cara membunyikan vokal hadapan sempit [i]. Lelangit lembut dinaikkan rapat ke dinding rongga tekak. Pada geluncuran pertama bentuk bibir adalah bundar tetapi menghampar semasa hampir selesai melafazkannya. Pembukaan rahang semasa lafaz ini adalah luas. Glotis dirapatkan dan pita suara bergetar.

Artikulasi Fonem Diftong [ oi ]

Mula-mulanya, vokal belakang separuh sempit lalu digeluncurkan ke arah vokal depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada keadaan yang terhampar. Sebagai contoh :

      

[ oi ]	Tengah	Akhir
	boikot	kaloi
		amboi
		peroi

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan fonem diftong [ oi ].

Sebutan Diftong [ Oi ] Dalam Dialek Parit

Kehadiran diftong dalam dialek Perak adalah sama. Contohnya :

Dialek Parit

‘amboi’                   [ amboi ]  ‘kalui’                     [ kaloi ]

c)DIFTONG [Au]

Bunyi diftong [Au] ini dihasilkan dengan kedudukan lidah secara anggarannya pada posisi seperti melafazkan bunyi [a] dan secepatnya beralih kepada bunyi vokal belakang tertutup [u]. walaubagaimanapun bahagian belakang lidah ini tidak benar menaik seperti mana melafazakn bunyi[u]. bentuk bibir pada mulanya tidak dalam keadaan bundar tetapi apabila hampir selesai lafaz bunyi ini bentuk bibir menjadi bundar. Hujung lidah hampir-hampir menyentuh gigi depan bahagian bawah dan pembukakan rahang antara sederhana dan luas.

Artikulasi Fonem Diftong [au]

Mula-mulanya, vokal depan luas lalu digeluncurkan ke arah vokal belakang sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan terhambar kepada keadaan yang bundar. Sebagai contoh:

Au	Awal	Tengah	Belakang
	Aurat	Tauhu	Balai
	Autograf	Tauge	Lampau
	Auditorium	Taucu	Imbau
	Auto	Tauliah	Kemarau

Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan fonem diftong [au]

Sebutan diftong au dalam dialek melayu Sarawak

Dalam dialek Melayu Sarawak diftong [au] akan dileburkan  menjadi [o]. Antara perkara yang mempunyai unsur tersebut adalah seperti berikut:

Dialek Melayu Sarawak

mengigau               [ ngigo]  kerbau                     [kerbo] tembakau                  [tembako] limau                        [limo] panau                        [pano] langau                      [lango]

KESIMPULAN